Słowniczek inkluzywnego języka

Jeśli zastanawiasz się, jak wyrazić coś w sposób bardziej otwarty i uwzględniający różnorodność, to narzędzie dla Ciebie. Znajdziesz tu alternatywne formy wyrażeń, które pomogą Ci komunikować się w sposób empatyczny i pełen szacunku.

Ważna jest dla nas otwarta forma. Wspólnie z Fundacją Polska Bez Barier dbamy o rozwój słowniczka, o nowe hasła i wyrażenia.

Kreatywne grafiki stworzyła dla nas Justyna Kieruzalska. Artystka ma doświadczenie i perspektywę jako członkini społeczności Głuchych.

Rozwijamy słowniczek, aby inspirował do tego, aby tworzyć bardziej otwartą i inkluzywną przestrzeń komunikacyjną. Wierzymy, że język bez barier to klucz do tego, aby lepiej rozumieć siebie nawzajem.

Zapraszamy! Odkrywaj z nami świat bez barier.

Plik do pobrania:

osoba z niepełnosprawnością - [nie: osoba niepełnosprawna]

Niepełnosprawność to jedna z wielu informacji o danej osobie. Nie definiuje jej. Użyj wyrażenia – osoba z niepełnosprawnością (skrót OzN). W Europie Zachodniej mamy około 87 milionów osób z niepełnosprawnością Przypis numer ¹ Kliknij by przejść do informacji o źródle przypisu. Czyli co 4 osoba! Pamiętaj, że większość niepełnosprawności jest niewidoczna.

Niepełnosprawność to niezdolność do pełnego funkcjonowania w społeczeństwie z powodu barier, które występują w otoczeniu społecznym, kulturowym, prawnym czy politycznym. Do nich należą również bariery architektoniczne. Zatem likwidujmy bariery!

Przypis numer¹ Źródło: Nowa, ambitna strategia UE w sprawie niepełnosprawności 2021-2030 | Tematy | Parlament Europejski (europa.eu) Materiał źródłowy dla przypisu numer 1

osoba g/Głucha - [nie: osoba głuchoniema]

Wiele osób słyszących uważa, że określenie g/Głuchy jest obraźliwe. Dlatego posługują się zwrotem „osoba głuchoniema”, które jest niepoprawne i nieakceptowane!

Gdy używamy określenia głuchoniemy czy głuchoniema, to sugerujemy, że osoby g/Głuche są nieme, czyli nie mówią i nie mają swojego języka. A przecież g/Głusi mówią, używają swojego języka, którego większość osób słyszących nie rozumie.
Pamiętaj, że nie wszystkie osoby g/Głuche posługują się językiem polskim (fonicznym), który umożliwia czytanie. Nie wszystkie osoby g/Głuche i słabosłyszące znają również polski język migowy (PJM). Pamiętaj, że komunikacja może być różna.

Pewnie zastanawiasz się, dlaczego naraz pojawia się pisownia małą lub wielką literą G?

G – osoby Głuche mają swoją tożsamość, tradycje i kulturę. Są Głuche kulturowo, czyli należą do mniejszości kulturowej.

g – osoby głuche rozpatrują swoją kondycję pod kątem medycznym, w szczególności, gdy czują silną przynależność do środowiska osób słyszących.

osoba z niepełnosprawnością ruchu

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), niepełnosprawność ruchowa jest jednym z rodzajów niepełnosprawności fizycznej. Może ona obejmować różne stopnie i formy ograniczeń ruchowych, w tym trudności z chodzeniem czy utrzymaniem równowagi. Niepełnosprawność ruchowa może wynikać z różnych przyczyn takich jak choroby neurologiczne, urazy rdzenia kręgowego, choroby mięśni czy amputacje. Niepełnosprawność może być też wrodzona. Osoby z niepełnosprawnościami ruchu korzystają z wózków, protez czy kul, aby przemieszczać się i wykonywać różne czynności.

osoba niema

Niezdolność do mówienia może wynikać z różnych przyczyn, takich jak choroby neurologiczne, urazy krtani czy strun głosowych. Może być też wrodzona.

Osoby nieme, które nie mogą mówić, często korzystają z innych form komunikacji, takich jak język migowy, tablice komunikacyjne, gesty, mowa ciała czy komunikatory elektroniczne.

To, że ktoś jest osobą niemą nie oznacza, że nie ma zdolności rozumienia czy komunikowania się. Osoby nieme mogą rozwijać swoje umiejętności komunikacyjne w inny sposób, co podkreśla konieczność dostosowania metody komunikacji do ich indywidualnych potrzeb.

osoba głuchoniewidoma (OGN)

U osób głuchoniewidomych występuje jednocześnie niepełnosprawność wzroku i słuchu.

Osoby głuchoniewidome posługują się innymi formami komunikacji. Często korzystają z innych zmysłów takich jak: dotyk, smak, węch i analizują niewerbalne sygnały. Używają komunikacji dotykowej, takiej jak dotykowy alfabet Lorma, w którym gesty mogą być wyrażane na dłoniach drugiej osoby. Stosują też taktylne komunikatory, które mają wypukłe litery, cyfry i symbole. To pozwala im na to, aby tworzyć proste słowa i wyrażenia poprzez dotyk i przestawianie liter oraz symboli.

niepełnosprawność intelektualna

To szerokie spektrum wrodzonych lub bardzo wcześnie nabytych nieodwracalnych zmian rozwojowych, które przejawiają się obniżeniem funkcji intelektualnych.

Niepełnosprawność ta jest bardzo złożona, ze względu na różnorodność jej przyczyn, objawów i zróżnicowane stopnie. Rozróżniamy niepełnosprawność intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim. Każda osoba z niepełnosprawnością intelektualną jest inna.

osoba w spektrum autyzmu (ASD)

Spektrum autyzmu to bardzo szeroki zakres zaburzeń neurologicznych, które wpływają na rozwój umiejętności społecznych, komunikacyjnych i behawioralnych. Spektrum to odpowiednik słowa zakres, podkreśla ono różnorodność i złożoność tej kondycji, która może mieć różne formy.

Osoby w tym spektrum mogą mieć trudności, aby nawiązywać i utrzymywać relacje społeczne. Mogą wykazywać ograniczone zainteresowania czy aktywności, a także przejawiać powtarzające się zachowania. Mogą mieć nadaktywność lub nietypową wrażliwość na bodźce sensoryczne. To oznacza, że reagują na świat wokół siebie w sposób bardziej intensywny lub odmienny niż osoby „w normie”.

Nie ma jednego charakterystycznego obrazu autyzmu. Osoby w spektrum autyzmu mogą mieć różne zdolności i trudności, a ich indywidualne preferencje mogą znacznie się różnić.

neuroróżnorodność

Neuroróżnorodność to naturalne zróżnicowanie ludzkich umysłów.

To, jak odmiennie widzimy, czujemy, słyszymy i działamy, jest wyrazem naturalnego zróżnicowania ludzkich mózgów, a nie przejawem zaburzeń czy chorób. Każdy ma różne możliwości poznawcze.

Osoby, których rozwój odbiega od typowego, mieszczącego się w normie, określa się jako neuroatypowe. W naszej kulturze osoby te często odbierane są jako niepasujące do powszechnej definicji „normalności”. Koncepcja neuroróżnorodności podkreśla mocne strony osób neuroatypowych. W tym rzadko spotykane cechy, tj. koncentracja na szczegółach, kreatywność, wyobraźnia przestrzenna czy wysoka motywacja i wytrwałość.

biała laska

Nie zawsze musi być biała :) 

Niezależnie od koloru, to narzędzie służy osobom niewidomym i niedowidzącym do tego, aby sprawnie przemieszczać się.

Wykorzystuje się je do tego, aby:

• rozpoznawać teren,
• sprawdzać trudno dostępne miejsca na ziemi i zmiany w poziomie chodnika,
• wykrywać i omijać przeszkody, które mogą być na drodze.

Biała laska daje niezależność osobom niewidomym. Zwróć uwagę, by na drodze nie było nic, czego nie można wyczuć za pomocą laski. To będzie duże i realne wsparcie.

czytnik ekranu

To jest program komputerowy lub urządzenie, które przekształca informacje wyświetlane na ekranie komputera lub urządzenia mobilnego na dźwięk lub inną formę dostępną dla użytkowników.

Czytniki ekranowe są formą technologii asystujących. Wykorzystują je m.in. osoby niewidome, niedowidzące czy głuchoniewidome. Systemy operacyjne często zawierają wbudowane czytniki ekranowe.

pies asystujący

Psa asystującego rozpoznasz po tym, że jest ubrany w kamizelkę z napisem, który informuje o jego roli „pies asystujący” lub „pies przewodnik”.

Pamiętaj, by nie zaczepiać psa ani nie pytać, czy możesz go pogłaskać. Nie możesz :)

Nie zatrzymuj człowieka z psem asystującym. Najważniejsze - psy asystujące mają prawo wejść do większości budynków użyteczności publicznej.

A teraz jakie są podstawowe rodzaje psów asystujących

1. Pies przewodnik osoby niewidomej lub niedowidzącej – dzięki niemu osoba niewidoma lub niedowidząca może samodzielnie i bezpiecznie poruszać się bez obawy, że natrafi na przeszkodę.
2. Pies asystent osoby z niepełnosprawnością ruchową – asystuje osobie z niepełnosprawnością ruchową, która porusza się na wózku. Pies asystent może specjalizować się w podnoszeniu, podawaniu, otwieraniu i naciskaniu.
3. Pies sygnalizujący dźwięki osobom G/głuchym i niedosłyszącym – asystuje osobie G/głuchej lub niedosłyszącej przez to, że zwraca jej uwagę na określone dźwięki, a następnie może ją doprowadzić do źródła hałasu.
4. Pies sygnalizujący atak choroby (np. epilepsji, chorób serca) – wyczuwa nadchodzący atak choroby i ostrzega o tym właściciela lub osoby z jego otoczenia, lub też reaguje na atak choroby.

Pies asystujący wciąż pozostaje psem, stworzeniem, które trzeba kochać i o które trzeba dbać!

polski język migowy (PJM)

Język osób g /Głuchych - odrębny od fonicznego języka polskiego.

Komunikacja w tym języku polega na używaniu kombinacji odpowiedniego układu dłoni i ruchu. Języki migowe są pełnoprawnymi językami, które mają swoją własną gramatykę wizualno-przestrzenną, słownictwo i strukturę zdania.

Nie ma czegoś takiego jak jeden uniwersalny język migowy – każdy kraj ma własny. Są to języki naturalne, podobnie jak języki mówione, które rozwijają się w społecznościach osób Głuchych. Podobnie, jak w przypadku innych języków migowych, PJM ma swoje regionalne dialekty i warianty, które mogą różnić się w zależności od obszaru geograficznego czy społeczności.

pętla indukcyjna

System wspomagania słuchu dla osób, które korzystają z aparatu słuchowego lub implantu słuchowego.

Jak działa pętla indukcyjna

Pętla indukcyjna generuje zmienne pole magnetyczne, które przez aparat słuchowy jest zamieniane na dźwięk, dostosowany do ubytku słuchu. Pętla działa jak wzmacniacz. Poprawia jakość słyszenia w sytuacjach, gdzie zwykłe warunki akustyczne mogą sprawić trudności, na przykład w hałaśliwych miejscach publicznych, teatrach czy kinach. Pętle indukcyjne stosuje się często w miejscach publicznych, takich jak sale konferencyjne, kościoły, banki czy urzędy. Po to, aby osoby słabosłyszące mogły uczestniczyć w różnych wydarzeniach na równi z innymi.

wózek - [nie: wózek inwalidzki]

Osoby, które poruszają się, a nie jeżdżą! na wózkach są bardzo różne. 

Dlatego też wózki są bardzo różne, bo osoby, które się poruszają na nich mają różne potrzeby. Przed Tobą kilka kategorii wózków, ale pamiętaj, że to nie jest sztywny podział, jedna osoba może używać kilku rodzajów wózków.

• Wózki ortopedyczne – ten typ wózków znajdziesz w ośrodkach medycznych. Charakteryzują się rączkami do pchania, podłokietnikami i większymi kołami z przodu. Używają je przede wszystkim osoby, które tymczasowo poruszają się na wózku albo osoby starsze.
• Wózki aktywne – to sprzęt robiony na miarę, który zapewnia maksymalną samodzielność, indywidualną estetykę, lekkość i jest dopasowany do indywidualnych preferencji.
• Wózki elektryczne – najcięższa kategoria. Wyposażone są w silnik elektryczny, baterie i można nim sterować. Mogą być dopasowane do indywidualnych preferencji użytkownika. Korzystają z nich zazwyczaj osoby, które nie mogą z jakiś powodów, poruszać się na wózkach aktywnych.
• Wózki sportowe – wykorzystuje się je w dyscyplinach sportowych np. do rugby, czy koszykówki na wózkach.

Słowo inwalida wyszło już dawno z użycia, jest obraźliwe i nieakceptowane, dlatego dopełnienie wózek „inwalidzki” jest zbędne. Pamiętaj, że wózek to bardzo prywatne i bliskie człowiekowi narzędzie. Nie dotykaj go bez wyraźnej zgody.

ableizm

To inaczej dyskryminacja osób z niepełnosprawnościami.

Ableizm może przybierać różne formy, zarówno pomiędzy nami ludźmi, jak i pomiędzy ludźmi a instytucjami. Przykładem ableizmu jest to, że:

• wykluczamy osoby z niepełnosprawnością z aktywności społecznych,
• ograniczamy ich dostęp do edukacji czy zatrudnienia,
• stosujemy uprzedzenia wobec nich,
• używamy obraźliwych czy dyskryminujących terminów i gestów.

Ableizm to również brak dostosowania otoczenia czy technologii, które umożliwiają osobom z niepełnosprawnością pełniejsze uczestnictwo w życiu społecznym.

audyzm

Jest szczególnym przypadkiem dyskryminacji osób g/Głuchych. Powiela szkodliwe stereotypy i zakłada wyższość środowiska osób słyszących i języków fonicznych. Przykładem audyzmu jest to, że:

• ignorujemy język migowy jako pełnoprawny język,
• ograniczamy dostęp do edukacji w języku migowym,
• stosujemy leczenie, które próbuje „naprawić" słuch,
• stosujemy uprzedzenia wobec osób g/Głuchych.

Audyzm to również brak dostosowania otoczenia do osób niesłyszących czy nieuwzględnianie ich kondycji w miejscach publicznych.

osoba asystująca (wspierająca, towarzysząca)

Osoba asystująca to nie opiekun czy opiekunka! To osoba wspierająca lub towarzysząca. Może ona zapewniać wsparcie emocjonalne, fizyczne lub organizacyjne.

W praktyce, osoba asystująca pomaga przygotowywać posiłki i je spożywać, ubierać się, utrzymywać higienę osobistą, robić zakupy, korzystać z transportu publicznego. Tak naprawdę może pomagać i wspierać we wszystkich codziennych czynnościach. Zakres jej obowiązków zależy od obopólnej umowy.

projektowanie uniwersalne

Projektowanie uniwersalne to podstawowy termin dostępności.

Jego głównym zadaniem jest zrozumienie możliwości WSZYSTKICH odbiorców (przestrzeni, produktu, usługi). Niezależnie od ich wieku, płci, umiejętności czy pochodzenia. Ta koncepcja wychodzi poza schemat dominacji i dostarcza rozwiązania użyteczne dla wszystkich, bez wyjątku.

Kieruje się 8 zasadami:

1. użyteczność dla osób o różnej sprawności,
2. elastyczność w użytkowaniu,
3. proste i intuicyjne użytkowanie,
4. czytelna (zauważalna) informacja,
5. tolerancja dla błędów,
6. wygodne użytkowanie bez wysiłku,
7. wielkość i przestrzeń odpowiednie dla dostępu i użytkowania,
8. percepcja równości.

W 1997 roku 7 zasad projektowania uniwersalnego opracował The Center for Universal Design, który działa na Uniwersytecie Stanowym w Północnej Karolinie. Powstały we współpracy z Ronaldem Mace’em, który stworzył pierwszą definicję projektowania uniwersalnego.

Definicja ta brzmi: „projektowanie produktów i środowiska w taki sposób, żeby były użyteczne dla wszystkich ludzi, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalnego projektowania”. 

W roku 2009 Konrad Kaletsh zaproponował, aby dodać 8 zasadę do projektowania uniwersalnego.

komunikacja rozwiązaniami

Zamiast mówić o szczególnych potrzebach, które nie istnieją, mówimy o rozwiązaniach i narzędziach zaprojektowanych z myślą o konkretnych kondycjach.

Np. rozwiązaniem jest mówiący bankomat, a nie specjalna potrzeba wypłaty gotówki przez osobę niewidomą.

kondycje - [nie: dysfunkcje]

Dys+funkcja to brak czegoś, niepoprawne działanie. Jeśli używamy tego słowa „dysfunkcja … (wzroku, słuchu, ruchu itd.)”, skupiamy uwagę na konkretnym narządzie, a nie na osobie samej w sobie.

Kondycja to bardziej inkluzywna alternatywa do słowa „dysfunkcja”. To jest szersze, holistyczne określenie stanu, który odczuwamy. Związane jest z samopoczuciem poziomu sprawności, w jakiej się znajdujemy. Nie dookreślamy tutaj obszarów i stopnia sprawności czy niesprawności. Przez to, że mówimy o kondycjach, nie postrzegamy ludzi przez pryzmat braków, inaczej zwanych dysfunkcjami.

alternatywny dostęp

Alternatywny dostęp obejmuje różnorodne metody i usprawnienia, które umożliwiają osobom z różnymi niepełnosprawnościami korzystanie z informacji, technologii czy otoczenia w bardziej dostępny, jednak nie równy, sposób.

Ustawa o zapewnianiu dostępności nie traktuje dostępu alternatywnego jako metody realizującej dostępność. Dostępność to cecha, dzięki której z produktów, usług i przestrzeni może korzystać na równi jak największa liczba osób.

Jeśli udostępnimy pochylnie lub windę, która umożliwia samodzielny podjazd osobie poruszającej się na wózku, to wówczas zapewnimy dostępność.

Jednak, gdy winda nie działa lub pochylnia jest za wąska, aby samodzielnie z niej skorzystać - wtedy spotykamy się z alternatywnym dostępem. W tym przypadku trzeba wykonać dodatkową czynność, na przykład poprosić inną osobę o pomoc.

Janie, to już wszystkie pojęcia na dziś z naszego słowniczka Język bez barier, które odkryliśmy przed Tobą. Podrzucaj nam pomysły do tego, abyśmy tworzyli świat jeszcze bardziej empatyczny i pełen szacunku.